همه چیز درباره بیماری آنفولانزای مرغی و چگونگی انتشار آن در دام، طیور و انسان
آنفولانزای مرغی (آنفولانزای پرندگان) عفونت ویروسی است که در مرغ ها و طیور باعث مریضی و حتی مرگ آن ها می شود. این ویروس قابل انتقال به انسان و دام ها نیز هست. آنفولانزای طیور انواع مختلفی دارد. با شناخت این ویروس می توانید پرندگانتان را از این بیماری در امان نگه دارید. اگر می خواهید راه های انتقال و روش درمان آنفولانزای مرغی را بدانید، این مطلب را تا انتها مطالعه کنید.
آنفولانزای مرغی چیست؟
آنفولانزای مرغی، یا همان آنفولانزای پرندگان، یک بیماری ویروسی واگیردار و تنفسی است که در اکثر انواع پرندگان، به خصوص مرغ ها و پرندگان آبزی عفونت ایجاد می کند. نام علمی این بیماری H5N1 است. شاید برایتان جالب باشد که آنفولانزای پرندگان قابل انتقال به حیوانات و انسان هم هست و جزو شایع ترین بیماری های دام و طیور محسوب می شود. این عفونت می تواند از طریق محیط آلوده، نزدیک شدن به حیوان مبتلا و مصرف گوشت و تخم مرغ نپخته به انسان منتقل شود.
آنفولانزای پرندگان یک بیماری عفونی است که سیستم تنفس فوقانی پرنده را درگیر می کند. این ویروس با نشانه گرفتن سردترین عضو بدن پرنده یعنی ریه، پرنده را از پای می اندازد. آنفولانزای پرندگان برای اولین بار در سال 1878 در کشور ایتالیا دیده شد. بعد از آن با شیوع گسترده در سیبری روسیه و قزاقستان، جان بیش از 500 انسان را گرفت. پرندگان وحشی ناقل اصلی آنفولانزای مرغی هستند. از ابتدای پیدایش بیماری تا سال 2010 بیش از 300 میلیون پرنده بر اثر این بیماری تلف شده اند.
آنفلوانزای پرندگان بر اساس میزان بیماری زا بودن به 2 سویه تقسیم می شود:
- حاد (LPAI): این سویه علائم خفیفی در پرندگان ایجاد می کند. میزان مرگ و میر در این سویه 70-50 درصد بوده و دوره کمون در این سویه 14 روز است. در صورت تلف نشدن، ممکن است پرنده بعد از سه هفته بهبود پیدا کند.
- فوق حاد (HPAI): علائم این سویه بسیار شدید است. دوره نهفتگی و کمون در این سویه 7-3 روز بوده و مرگ پرنده در این سویه قطعی است. با بروز اولین علایم، معمولا تا 48 ساعت بعد حیوان می میرد.
درصد شیوع این بیماری در بین طیور بالاست و از آنجایی که احتمال مرگ و میر طیور آلوده شده به ویروس بیش تر از 50 درصد است، مرغداران با ورشکستگی روبرو می شوند. از بین رفتن طیور باعث بیکاری نیروی کار مشغول در صنعت مرغداری می شود. همچنین با بروز بیماری، میزان خرید مرغ توسط مردم کاهش پیدا می کند. مهم تر از همه این موارد، خطر سلامت انسان هایی است که در معرض طیور بیمار قرار دارند. افرادی که در محیط به شدت آلوده قرار دارند، ممکن است به بیماری آنفولانزای مرغی مبتلا شوند.
آنفولانزای پرندگان چگونه منتقل می شود؟
منبع بروز و شیوع تمام سویه های آنفولانزای مرغی، پرندگان آبزی مثل اردک، غاز، قو و… هستند. اکثر پرندگان آبزی مهاجر هستند. این پرندگان با عبور از مرز کشورهای مختلف، ویروس آنفولانزای طیور را جابجا می کنند. این ویروس می تواند تا مدت زیادی در روده پرندگان مهاجر زنده بماند؛ چرا که بدن پرندگان وحشی مقاومت بالایی دارد.
ویروس از طریق تماس مستقیم یا غیر مستقیم مثل آب آلوده، ترشحات تنفسی، مدفوع حیوان آلوده و همدیگر خواری پرندگان در بین طیور منتشر شود. مرغ ها و اردک هایی که در روستاها و فضای آزاد پرورش می یابند بیشتر در معرض این بیماری هستند. همچنین سرما و رطوبت، ماندگاری ویروس آنفولانزای مرغی را بیش تر می کند.
از آنجایی که ویروس آنفولانزای مرغی قابل انتقال به انسان هم هست، شاغلین مزارع و پرورشگاه های طیور، آشپزهایی که در معرض طیور بیمار قرار گرفته اند، فروشندگان پرندگان زینتی، ساکنان مناطقی که در نزدیکی پرندگان وحشی یا طیور مبتلا به آنفولانزا هستند و افرادی که به مناطق آلوده مسافرت کرده اند موارد در معرض خطر هستند.
علائم آنفولانزای مرغی در پرندگان و انسان ها
آنفولانزای پرندگان بیماری حادی است که به سرعت گونه های مختلف پرنده و طیور را درگیر کرده و جان آن ها را می گیرد. بنابراین مرغداری ها و تمام افرادی که به نوعی با پرندگان در ارتباط هستند، باید نسبت به علائم آنفولانزای پرندگان هشیار باشند.
در مراحل اولیه مشاهدات بالینی، می توانید آنفولانزای طیور را تشخیص دهید. مهم ترین علائم آنفولانزا در طیور شامل موارد زیر است:
- بی اشتها شدن طیور
- متورم شدن سر، گردن و چشم ها
- مشکل در تنفس
- عطسه زیاد
- اسهال
- کبود شدن تاج طیور
- بی انرژی بودن و ضعف طیور
- تخم مرغ با پوست نرم و دفرمه
- آبریزش بینی
- آبریزش چشم
- کاهش تولید تخم
- شروع تلفات با روند افزایشی
- لرزش بدن
- عدم تعادل بدن
- بهم ریختگی پرها
متاسفانه در این بیماری نرخ مرگ و میر بسیار بالا بوده و این روند بسیار سریع است. با دیدن کوچکترین علائم در طیور، دامپزشک و اداره بهداشت حیوانات را مطلع کنید تا بررسی های دقیق انجام شود. بعد از آزمایش و نمونه گیری از طیور، نتیجه مشخص شده و قرنطینه انجام می شود.
اگر انسان در معرض ویروس آنفولانزای حیوانی قرار بگیرد، ممکن است این ویروس به او نیز منتقل شود. شدت بیماری در انسان، به شدت ویروس و ویژگی های سویه بستگی دارد. علائم آنفولانزای پرندگان در انسان شبیه آنفولانزای انسانی است.
علائم آنفولانزای مرغی در انسان شامل تب بالا، سردرد شدید، درد ماهیچه، التهاب چشم، ضعف عمومی، سرفه، التهاب گلو، تنگی نفس، ذات الریه و… می باشد. در برخی موارد عفونت می تواند به عوارض جدی تری مثل شوک خونی منجر شود که ممکن است زندگی فرد را تهدید کند. افرادی که دچار پنومونی یا همان ذات الریه می شوند، معمولا سابقه تماس با پرنده تلف شده یا پرنده آلوده را داشته اند. مراجعه به مراکز درمانی و استفاده از داروهای ضد ویروسی می تواند از شدت گرفتن بیماری جلوگیری کند.
بنابراین با بروز علائم بیماری و ویروس حتما به پزشک مراجعه کنید و اطلاعات کامل را در اختیار معالجتان قرار دهید تا بهترین روند درمانی پیش گرفته شود. برای مثال اگر در 10 روز گذشته به جایی سفر کرده اید یا پرنده مرده ای را از نزدیک دیده اید حتما آن را به پزشک توضیح دهید. اگر در روزهای گذشته با فردی در ارتباط بوده اید که مشکلات حاد تنفسی داشته یا شخصی را دیده اید که در چند روز گذشته به شکل عجیب و غیر قابل انتظاری فوت کرده است حتما کادر درمان را در جریان قرار دهید. برای تایید بیماری شما، نمونه گیری از مخاط بینی یا حلق انجام می شود و با توجه به نتیجه آزمایش، درمان صورت می گیرد.
برای پیشگیری و کاهش خطر ابتلا به بیماری آنفولانزای طیور چه باید کرد؟
روش قطعی برای درمان آنفولانزای مرغی در طیور وجود ندارد. بنابراین بهترین روش پیشگیری از بیماری است. برای پیشگیری از بیماری آنفلوانزای مرغی باید اقدامات زیر را انجام داد:
- از تماس مستقیم با پرندگانی که به طور مشخص بیمار هستند یا مرده اند، خودداری کنید. از لمس کردن، در دست گرفتن و بازی با این پرندگان خودداری کنید.
- نیروهای مشغول در صنعت طیور باید از تجهیزات حفاظتی مناسب از جمله لباس های حفاظتی مخصوص، دستکش و ماسک استفاده کنند.
- در صورت برخورد با پرنده در حال مرگ، مریض و مرده (وحشی یا اهلی)، به هیچ وجه به آن دست نزنید.
- محصولات طیور مثل گوشت و تخم مرغ را به خوبی بپزید تا ویروس H5N1 نابود شود. رعایت اصول بهداشتی در فرآوری و پخت محصولات طیور می تواند خطر انتقال ویروس را به حداقل برساند.
- از بازدید بازارهای طیور و تماس مستقیم با پرندگان زنده در این مکان ها خودداری کنید. اگر مراجعه به بازار ضروری است، حتما اصول بهداشتی مثل استفاده از ماسک و شستشوی دست ها پس از تماس با پرندگان را رعایت کنید.
- شستشوی منظم و کامل دست ها با آب و صابون به مدت حداقل 20 ثانیه، به خصوص قبل و بعد از تماس با پرندگان یا محصولات طیوری، ضروری است. اگر آب و صابون در دسترس نیست، از محلول ضد عفونی کننده حاوی الکل 60 تا 95 درصد استفاده کنید.
- در صورت بروز علائم مشابه آنفلوانزای مرغی (تب، سرفه، درد عضلانی و…)، به سرعت به پزشک مراجعه کنید و بیماری را گزارش دهید. این کار می تواند به تشخیص و درمان سریع تر کمک کند و انتشار بیماری را کاهش دهد.
- به هیچ وجه مرغ یا اردک نیم پز نخورید.
- از طریق نظارت دقیق و کنترل عفونت در مرغداری ها و بازارهای پرنده، می توان خطر انتقال ویروس را کاهش داد.
- از مصرف تخم مرغ خام یا تخم پرندگان دیگر به صورت خام و نپخته بپرهیزید.
- پرورش دهندگان طیور باید امنیت زیستی را در مجموعه خودشان تقویت کنند.
- طیور باید در وضعیت قرنطینه نگهداری شوند و از تماس طیور اهلی و پرندگان وحشی جلوگیری شود.
- ویروس آنفولانزا از طریق تماس مستقیم با پرندگان آلوده یا از طریق خوراک، آب، تجهیزات و لباس های آلوده منتقل می شود. بنابراین ضد عفونی مرتب تمامی سطوح، لوازم، لباس های کارگران، وسایل نقلیه و محیط اطراف که با پرندگان تماس دارند با استفاده محلول ضد عفونی کننده آرال بنزال و آرل گلوتار ضروری است.
- توجه داشته باشید که حتما باید واکسیناسیون دوره ای به صورت مرتب انجام شود. واکسن باید محافظت کافی در برابر عفونت آنفولانزا مرغی را داشته باشد و از گسترش ویروس جلوگیری کند. البته متاسفانه باید بگوییم که ویروس آنفولانزای پرندگان به طور مداوم تغییر می کند و ممکن است واکسن قبلی، پاسخگوی سویه جدید نباشد. واکسیناسیون شامل سه مرحله است. این سه مرحله در سنین 10-7 روزگی، 12 هفتگی و 20-18 هفتگی تزریق می شوند. طیوری که می توان واکسینه کرد شامل: مرغ گوشتی، مرغ تخم گذار تجاری و مرغ مادر هستند.
- بیماران آنفولانزای مرغی باید در وضعیت ایزولاسیون تنفسی و تماسی قرار گیرند .ملاقات بیماران و گردش آنها در محیط بیمارستان ممنوع است. همچنین باید وسایل یکبار مصرف به بیماران داده شود .
- در صورت بروز تب و نشانه های تنفسی تا 10 روز پس از بازگشت از نقطه آلوده، به پزشک مراجعه شود.
- محیط آلوده قبل از شروع مجدد کار باید به مدت 42 روز قرنطینه باشد.
- رعایت بهداشت فردی می تواند انتقال انسان به انسان ویروس را کند و یا متوقف سازد. در این موارد آموزش همگانی الزامی خواهد بود.
- دهان و بینی خود را در زمان عطسه و سرفه با دستمال بپوشانید.
درمان آنفولانزای مرغی در پرندگان و انسان ها چگونه است؟
در صورتی که طیور به گونه خفیف آنفولانزا مبتلا شوند، دکتر دامپزشک با تجویز ویتامین محلول در آب، آنتی بیوتیک، قرنطینه کردن حیوانات مبتلا به ویروس و چندین روش دیگر، می تواند طیور مبتلا را درمان کند. اما معمولا واکنش طیور به این آنفولانزا شدید بوده و در سویه های حاد این بیماری، طیور جان سالم به در نمی برند.
در صورت شناسایی موارد شدید آنفولانزای مرغی در پرندگان، اقدامات زیر انجام می شود:
- کشتار و نابودی پرندگان مبتلا: پرندگانی که به آنفولانزای مرغی مبتلا شده اند، باید سریعا کشته شوند. هدف این اقدام کاهش انتشار ویروس در جمعیت پرندگان است.
- کنترل و محدود کردن منطقه آلوده: مناطق آلوده باید سریعا محدود و کنترل شوند. این شامل حصار کشی، قرنطینه، تعقیب و شکار پرندگان آلوده و ممنوعیت حرکت پرندگان است.
- ضد عفونی محیط: محیط هایی که با پرندگان آلوده به آنفولانزای مرغی در تماس بوده اند، باید به طور کامل ضد عفونی شوند. این شامل استفاده از مواد ضد عفونی کننده قوی برای تمیز کاری سطوح و اشیاء مختلف است.
- قرنطینه: قرنطینه محیط آلوده قبل از تولید مجدد به مدت 42 روز ضروری است.
درمان آنفولانزای مرغی در انسان معمولاً شامل مراقبت و استفاده از داروهای ضد ویروسی است. در صورت ابتلا به آنفولانزای مرغی، اقدامات زیر انجام می شود:
- بستری و مراقبت پزشکی: بیماران مبتلا به آنفولانزای مرغی باید در بیمارستان بستری شوند تا مراقبت درمانی انجام بگیرد.
- داروهای ضد ویروسی: ممکن است داروهای ضد ویروسی مانند اوسلتامیویر (Oseltamivir) و زانامیویر (Zanamivir) برای درمان آنفولانزای مرغی در انسان استفاده شوند. این داروها می توانند علائم بیماری را کاهش دهند و مدت بیماری را کوتاه تر کنند.
- مصرف خوراکی های توصیه شده: معمولا مصرف مایعات بیشتر، استراحت کافی، مصرف مکمل های غذایی و مسکن ها از طرف پزشک تجویز می شود که مصرف به موقع آن ها از اهمیت بالایی برخوردار است.
