انباشتگی شکمبه چیست؟ چرا به وجود می آید و چگونه می توان آن را درمان کرد؟
شرایط نگهداری از دام ها بر سلامت آن ها تاثیر مستقیم دارد. بنابراین فراهم کردن شرایط مناسب به لحاظ تغذیه ای و محیطی برای بهره وری بیشتر دام ها ضروری است. گاو ها در دامداری ها در معرض بیماری های مختلفی قرار دارند. منشا این بیماری ها به عوامل مختلفی بستگی دارد. در ادامه بیماری هایی که گاو ها به دلایل محیط یا تغذیه نامناسب، در معرض آن ها قرار دارند بیان می شود. در نهایت نیز یکی از مشکلات شایع در گاو ها که به نام اسیدوز یا انباشتگی شکمبه شناخته می شود، معرفی شده و راه های درمان آن بیان می شود.
بیماری های شایع گاو در محیط نامناسب
گاو ها در معرض بیماری های مختلفی هستند. بسیاری از این بیماری ها منشا ویروسی دارند و از طریق روش های مختلفی وارد بدن گاو ها می شوند. محیط آلوده در منتقل شدن این ویروس ها به بدن گاو ها نقش دارند. برای جلوگیری از این بیماری ها باید محیط زندگی گاو را در شرایط مناسب و تمیزی نگه داشت. برخی از بیماری های شایع در گاوها عبارتند از:
- بیماری تب برفکی (FMD): این بیماری با ویروس تب برفکی ایجاد می شود و از طریق خوراک و آب آلوده و تنفس منتقل می شود.
- بیماری طاعون (گاو مرگی): این بیماری با ویروس طاعون ایجاد می شود و خوراک و آب آلوده و تنفس از راه های انتقال این ویروس محسوب می شوند.
- بیماری شاربن (سیاه زخم، قره یارا ): این بیماری با باکتری باسیلوس آنتراسیس ایجاد می شود.
- بیماری تیلریوز (زردی)
- بیماری پاستورلوز
- بیماری تب مالت (بروسلوز): این بیماری با باکتری بروسلا ایجاد می شود.
برای پیشگیری از وقوع این بیماری های خطرناک در گاو ها نیاز به رعایت بهداشت و واکسیناسیون به موقع می باشد.
مشکلات ناشی از تغذیه نامناسب در گاوها
جیره غذایی گاو نقش مهمی در سلامت آن ها دارد. به همین جهت در خصوص تغذیه مناسب دام توصیه های زیادی شده است. در جیره غذایی دام باید انواع مواد غذایی لازم برای بدن آن ها وجود داشته باشد. تغذیه نامناسب در گاو ها می تواند باعث بروز مشکلات متعددی شود. برخی از این مشکلات عبارتند از:
- نفخ: نفخ یک بیماری گوارشی تغذیه ای است که در اثر تجمع گاز در شکمبه گاو ایجاد می شود. این بیماری می تواند در گوساله ها، گاو های شیری و پروای رخ دهد و اگر درمان نشود می تواند منجر به مرگ دام شود.
- اسیدوز یا انباشتگی شکمبه ای: این بیماری ناشی از افزایش مقدار اسید های تولید شده در شکمبه گاو ها می باشد و می تواند اثرات مخربی بر روی عملکرد تولید، سلامت و بهره وری اقتصادی این دام ها داشته باشد.
- کمبود مواد معدنی: کمبود کلسیم باعث وقوع بیماری تب شیر در گاو می شود. کمبود فسفر باعث افزایش تعداد دفعات تلقیح مصنوعی در گاو می شود. کمبود سلنیوم باعث بیماری جفت ماندگی در گاو می شود. کمبود ید باعث بیماری سقط جنین و کاهش مقاومت در برابر بیماری های عفونی در گاو می شود.
- تغییر شکل سم و خونریزی پاشنه: این مشکلات می توانند ناشی از تغذیه نامناسب باشند و باعث کاهش فعالیت و تحرک حیوان می شوند.
برای جلوگیری از این مشکلات، توصیه می شود تغذیه گاو ها بر اساس نیاز های غذایی آن ها و با توجه به مرحله تولیدی که در آن هستند، تنظیم شود.
انباشتگی شکمبه و دلایل ایجاد آن
انباشتگی شکمبه یا اسیدوز شکمبه یک اختلال متابولیک در گاو ها است و زمانی رخ می دهد که در فرآیند تخمیر طبیعی شکمبه، اختلال ایجاد شود و این اختلال منجر به تولید بیش از حد اسید لاکتیک توسط باکتر ها در شکمبه شود. این اتفاق معمولا زمانی رخ می دهد که گاو مقادیر زیادی از کربوهیدرات های بسیار قابل تخمیر مانند غلات را بدون سازگاری مناسب میکرو ارگانیسم های شکمبه برای مدیریت این تغییر مصرف کند.
به عبارت ساده تر، هنگامی که جیره غذایی حیوان شامل کربوهیدرات های فراوانی باشد، میکروارگانیسم های درون شکمبه نمی توانند به خوبی از پس تجزیه این مقدار کربوهیدرات برآیند و در نتیجه محتویات شکمبه به دلیل تولید فراوان اسید لاکتیک حالت اسیدی با PH بین 4 الی 4.8 پیدا می کند.
این محیط اسیدی می تواند برای میکرو ارگانیسم های شکمبه مضر باشد و منجر به کاهش جمعیت و فعالیت متابولیک آن ها شود. همچنین می تواند به پوشش شکمبه آسیب برساند و بر جذب مواد مغذی تأثیر بگذارد و سموم را در جریان خون آزاد کند که این موضوع برای حیوان خطرناک قلمداد می شود.
تغذیه نامناسب گاو چگونه باعث انباشتگی شکمبه می شود؟
بنابه آنچه در بخش قبل گفته شد تغذیه نامناسب می تواند باعث ایجاد اسیدوز شکمبه در گاو شود. به طوری که تخمیر کربوهیدرات های غیر ساختاری (غیر ساختمانی) مانند نشاسته ها و قند ها منجر به تولید مقادیر زیادی اسید های چرب فرار به ویژه لاکتات می شود. حال در صورتی که سرعت تولید لاکتات از سرعت مصرف و جذب آن بیشتر شود، تجمع آن در شکمبه موجب کاهش pH و افزایش خطر اسیدوز می گردد.
علائم انباشتگی شکمبه
علائم انباشتگی شکمبه در گاو می تواند شامل موارد زیر باشد:
- کاهش مصرف خوراک: گاو های مبتلا به انباشتگی شکمبه ممکن است کاهش اشتها و کاهش علاقه به غذا نشان دهند.
- کاهش تولید شیر: گاوهای شیری که انباشتگی شکمبه را تجربه می کنند ممکن است کاهش ناگهانی تولید شیر و چربی را نشان دهند.
- اسهال: اسهال یکی از علائم رایج انباشتگی شکمبه است. مدفوع ممکن است شل، آبکی و دارای بوی بد باشد.
- کم آبی: گاو های مبتلا به انباشتگی شکمبه ممکن است به دلیل افزایش از دست دادن مایعات ناشی از اسهال دچار کم آبی شوند.
- لنگش: لنگش یکی از علائم انباشتگی شکمبه است.
علاوه بر این، برخی از عوارض ناشی از انباشتگی شکمبه شامل التهاب شکمبه، اختلال عملکرد سیستم عصبی، آبسه های کبدی، التهابات باکتریایی و قارچی مخاط شکمبه، عفونت های آمبولیک و کاهش درصد چربی شیر می باشد.
درمان انباشتگی شکمبه
درمان انباشتگی شکمبه در گاو معمولا شامل اقداماتی برای تنظیم جیره غذایی، مراقبت های درمانی و در موارد شدید، مداخلات دامپزشکی است. برخی از راه های درمان عبارتند از:
- تنظیم جیره غذایی: این می تواند شامل کاهش مصرف کربوهیدرات های قابل تخمیر باشد.
- مراقبت های درمانی: این می تواند شامل استفاده از پروبیوتیک های شکمبه برای تجمع مجدد شکمبه با میکروب های خوب باشد.
- مداخلات دامپزشکی: در موارد شدید، ممکن است نیاز به تزریق محلول های کلسیم و الکترولیت وریدی وجود داشته باشد.
1. تنظیم جیره غذایی برای جلوگیری از اسیدوز شکمبه
برای پیشگیری از اسیدوز شکمبه در گاو ها، تنظیم جیره غذایی بسیار مهم است. اینکه چگونه می توان با تنظیم جیره غذایی از اسیدوز شکمبه جلوگیری کرد، در ادامه توضیح داده شده است:
- اصلاح ترکیب جیره غذایی: برای کاهش میزان نشاسته و افزایش مقدار خوراک خشک و فیبر، ترکیب جیره غذایی باید اصلاح شود. این اقدام به تعادل اسیدی-بازی شکمبه کمک می کند.
- افزایش مقدار علوفه خوراکی: افزایش مقدار علوفه خوراکی باعث کاهش تولید اسید ها و پیشگیری از اسیدوز در گاو های شیری می شود.
- استفاده از مکمل های تعادل شکمبه: استفاده از مکمل های متعادل ساز شکمبه می تواند به تنظیم تعادل اسیدی-بازی در دستگاه گوارش کمک کند.
- رقیق کردن جیره از نظر NSC با علوفه: ساده ترین روش پیشگیری از اسیدوز، رقیق کردن جیره از نظر NSC با علوفه و یا تنظیم میزان مصرف نشاسته است.
- میزان کافی فیبر موثر در جیره: میزان کافی فیبر موثر در جیره، سایز استاندارد و یکنواخت علوفه ها، دسته بندی صحیح گاو ها بر اساس سطح تولید و رعایت دوره عادت پذیری در زمان تغییر جیره ها از مهم ترین عوامل موثر در کنترل اسیدوز است.
جیره غذایی کاملا مخلوط یا TMR (Total Mixed Ration) یک روش تغذیه است که در آن تمام مواد خوراکی و مغذی مورد نیاز دام از جمله کنسانتره، علوفه، مکمل ها و آب در یک دستگاه فیدرمیکسر با هم مخلوط شده و به صورت یک جیره یکنواخت و همگن به دام داده می شود.
این روش در درمان انباشتگی شکمبه کاربرد دارد چون باعث می شود که دام بدون انتخاب و تفکیک مواد غذایی، به تعادل غذایی مناسب برسد. این امر می تواند به کنترل بهتر شرایط محیط شکمبه و کاهش تغییرات اسیدیته کمک کند. همچنین، استفاده از جیره TMR می تواند منجر به مصرف بهتر خوراک، بهبود تولید شیر، سلامت و عملکرد تولید مثلی گاو شود.
هر تغییری در جیره غذایی گاوها باید به آرامی و با دقت انجام شود تا به حیوانات فرصتی برای سازگاری با تغییرات داده شود. همچنین، مشاوره با دامپزشک یا مشاور تغذیه دام برای ارزیابی جیره و تعیین بهترین راهکار برای جلوگیری از اسیدوز شکمبه، توصیه می شود.
2. مراقبت های درمانی و دامپزشکی در درمان انباشتگی شکمبه
یکی از درمان های اسیدوز شکمبه با روش های مراقبت درمانی و در موارد شدید، مداخلات دامپزشکی است. برخی از روش های درمانی رایج عبارتند از:
- شستشوی شکمبه: در این روش، شکمبه با آب گرم شسته شده و سپس تخلیه می شود تا در حد امکان اسید لاکتیک تولید شده در درون شکمبه خارج گردد.
- تجویز محلول های آنتی اسید: پس از شستشوی شکمبه، ترکیبات های آنتی اسید نظیر هیدروکسید منیزیم و بیکربنات سدیم (جوش شیرین) یا مواد رومینوتوریک تجویز می شوند.
- تزریق محلول های کلسیم و الکترولیت: تزریق محلول های کلسیم و تزریق وریدی محلول های الکترولیت نیز به عنوان یک درمان کمکی توصیه می گردد.
جمع بندی
در این مطلب در خصوص بیماری ها و مشکلاتی که گاو ها در معرض آن قرار دارند مطالب مفیدی خواندید. همچنین با روش های درمان انباشتگی شکمبه که یکی از مشکلات رایج در دام است، آشنا شدید. این روش ها به اصلاح اسیدوز کمک می کنند و از تولید بیشتر اسید لاکتیک در شکمبه جلوگیری می کنند. لازم است به این نکته توجه داشته باشید که درمان انباشتگی شکمبه می تواند چالش برانگیز باشد و در برخی موارد ممکن است نیاز به مداخلات دامپزشکی باشد.
