مهمترین اصول بهداشتی نگهداری دام در محیط دامداری

یکی از مراکز مهم در تامین شیر و گوشت مورد نیاز خانواده، گاوداری ها هستند که رعایت اصول بهداشتی در آن ها، برای حفظ سلامتی و بهره وری دام ها بسیار مهم است. اصول بهداشتی نگهداری دام، شامل برخی اقدامات و روش ها برای جلوگیری از بروز بیماری ها، کنترل آفات و انگل ها، حفظ شرایط محیطی بهداشتی و غیره می باشد که رعایت آن ها، موجب کاهش شیوع بیماری و عفونت در دام و در نهایت، کم شدن آمار مرگ و میر در آن ها خواهد شد. در این مطلب، شما را با چگونگی نگهداری دام، مکان و تجهیزات لازم برای نگهداری دام، برخی نکات بهداشتی و بسیاری موارد دیگر در این زمینه آشنا خواهیم کرد.

بهداشت دام چیست؟

به طور کلی، به تمامی فعالیت هایی که در ارتباط با سلامتی دام و جمعیت آن ها باشد، بهداشت دام گفته شده که با توجه به امکان سرایت و انتقال برخی بیماری ها از دام به انسان، توجه به آن بسیار مهم و ضروری است. علاوه بر این، گسترش روابط بین المللی و تجارت و اهمیت اصل سلامت و بهداشت در جوامع انسانی نیز، نیازمند داشتن برنامه ها و طرح هایی است که در کوتاه مدت، منابع دامی کشور را از وجود برخی بیماری های شایع در گاو و آلودگی ها پاک کرده و منجر به مراقبت از سرایت بیماری های مختلف دام و کنترل و مبارزه با آن ها شود.

اهمیت رعایت اصول بهداشتی نگهداری دام

یکی از موارد مهم در زمینه اهمیت اصول بهداشتی نگهداری دام، تامین سلامت دام و مواد غذایی و پروتئین های حیوانی برای مصرف انسان ها بوده که موجب افزایش تولید نیز خواهد شد. علاوه بر این، رعایت اصول بهداشتی نگهداری دام، موجب تامین سلامت جامعه و کنترل و پیشگیری از بیماری های قابل سرایت از حیوان به انسان شده و با ایجاد محیط پاک و سالم در دامداری، فضایی سلامت برای انسان ها را نیز فراهم خواهد کرد. هم چنین، موجب ایجاد زمینه برای تجارت های خارجی به کشور های دیگر نیز شده و درآمد دامداری ها را نیز افزایش خواهد داد. با این حال می توان گفت، اهمیت رعایت اصول بهداشتی نگهداری از دام عبارتند از:

• حفظ سلامتی
• سلامت محیط نگهداری دام
• سلامتی محیط زندگی انسان ها
• کنترل بیماری های مشترک انسان و حیوان
• افزایش تولیدات دامی، محصولات غذایی و پروتئینی
• افزایش درآمد مالی دامداری ها
• ایجاد زمینه برای تجارت جهانی
• کاهش انواع مخاطرات بهداشتی در دام ها

مکان نگهداری از دام

یکی از موارد مهم در زمینه اصول بهداشتی نگهداری از دام، دقت در ساخت جایگاه و مکان نگهداری است که لازم است از فاکتور های زیر برخوردار باشد:

• محل ساخت جایگاه دام، باید از ساختمان های مسکونی فاصله داشته باشد.
• زمین مورد استفاده برای ساخت جایگاه دام یا آغل، باید از زمین های کشاورزی و مسیر های سیل فاصله داشته باشد.
• جایگاه نگهداری دام، باید در برابر وزش باد مقاوم باشد.
• کف جایگاه دام باید مقاوم و غیر قابل نفوذ باشد. می توان از سیمان برای کف جایگاه استفاده کرد تا قابل ضد عفونی کردن باشد.
• جایگاه دام باید به گونه ای طراحی و ساخته شود که مطابق با استاندارد های لازم بوده و میکروب و آلودگی به راحتی وارد آن نشوند.
• لازم است سقف جایگاه نگهداری دام، از سازه های فولادی یا بتنی باشد تا در هنگام وزش باد، دچار آسیب و خرابی نشوند.

لزوم حضور دامپزشک در دامداری های بزرگ

از آن جایی که دامپزشکی، دانش شناخت بیماری های دام و انجام برخی اقدامات برای پیشگیری، مبارزه، کنترل، ریشه کن کردن و درمان بیماری های دامی بوده، از این رو حضور دامپزشک در بسیاری از دامداری های بزرگ، منجر به جلوگیری از بیماری های مشترک بین انسان و حیوان، کاهش آسیب های وارده به دام و تولیدات دامی و در نهایت، گسترش بهداشت در جامعه خواهد شد.

تجهیزات بهداشتی و پزشکی مورد نیاز

یکی از مسائل مهم در زمینه اصول بهداشتی نگهداری دام، استفاده از تجهیزات و امکانات بهداشتی و پزشکی در دامداری ها می باشد. با توجه به اهمیت پرورش دام، لازم است از دستگاه ها و تجهیزات پیشرفته ای نیز برای انجام این کار استفاده شود، تا اختلال در جریان مراقبت از دام به وجود نیاید. این نوع تجهیزات مورد نیاز گاوداری، دارای انواع مختلف پزشکی و بهداشتی بوده که در ادامه، به معرفی برخی از رایج ترین انواع هر کدام از آن ها می پردازیم:

تجهیزات بهداشتی

از این نوع تجهیزات، برای تغذیه و شیردوشی دام استفاده شده که شامل انواع زیر می باشد:

دستگاه شیر سرد کن

یکی از مهم ترین تجهیزات بهداشتی و دستگاه های مورد نیاز در دامداری، شیر سرد کن است که نوعی تانکر بزرگ در سایز ها و وزن های مختلف می باشد. شیر دام پس از دوشیده شدن و تا زمانی که به بازار فروش یا کارخانه ها انتقال یابد، در این دستگاه نگهداری شده و از فاسد شدن آن جلوگیری خواهد شد.

آبخور و آخور

یکی دیگر از تجهیزات بهداشتی مورد استفاده در دامداری ها، آبخور و آخور است که برای تغذیه دام بوده و لازم است در عرض، طول و ارتفاع استاندارد و مناسبی نصب شود. انجام این کار، موجب می شود دام، احساس تنگی و محدودیت فضا نداشته باشد.

لایز کوتاه و بلند

این دستگاه نیز یکی از تجهیزات بهداشتی مورد استفاده در دامداری ها است که به صورت مستقیم با بدن حیوان در ارتباط بوده و به دلیل تاثیر آن بر میزان شیردهی دام، باید در انتخاب آن بسیار دقت کرد.

دماسنج

این دستگاه نیز یکی از تجهیزات بهداشتی بسیار مهم و ضروری در دامداری ها است که به دلیل اهمیت متعادل نگه داشتن دمای محیط برای نگهداری دام، استفاده از آن بهترین راه برای کنترل دما و اندازه گیری آن می باشد. گرما یا سرمای بیش از حد باعث بروز استرس در دام می شود و این موضوع می تواند بر عملکرد دام، تاثیر منفی داشته باشد.

دستگاه رطوبت سنج علوفه

استفاده از این دستگاه نیز رطوبت علوفه مصرفی دام را به شکل مرتب و دوره ای اندازه گیری کرده و موجب می شود خوراک بی کیفیت و یا علوفه بسیار خشک یا با رطوبت بالا، بر میزان شیردهی دام و کیفیت آن اثر منفی نگذارد.

وان آبشخور دام

از دیگر تجهیزات و امکانات بهداشتی مورد نیاز در دامداری ها، وان آبشخور دام است که برای حمام کردن دام به کار برده می شود. علاوه بر این، در برخی موارد به دلیل وجود بیماری ها یا کنه زدایی، دام ها را در این مکان و با مواد شیمیایی حمام می کنند.

دستگاه بچینگ خوراک دام

این دستگاه، یکی از اصلی ترین و ضروری ترین تجهیزات بهداشتی مورد نیاز هر دامداری است که مواد خوراکی لازم برای دام را درون آن ریخته و این دستگاه، میزان مشخص شده ای از مواد را در نسبت های معین، با هم مخلوط و آماده سازی می کند.

تجهیزات پزشکی

این نوع تجهیزات و امکانات نیز از موارد مهم مورد استفاده در دامداری ها هستند و در زمان بروز مشکل تا رسیدن نیرو های متخصص، از آن ها برای نجات جان دام استفاده می شود. برخی از این لوازم و تجهیزات پزشکی علاوه بر واکسن دامی، شامل موارد زیر می باشند:

• نخ های بخیه نایلون، سیلک و کات کرومیک
• پنس های خون گیر، روده گیر، شان گیر، دندان موشی
• سوزن های جراحی
• قیچی های دو سر تیز یا یک سر تیز
• لوله های شیشه ای خون گیری
• تیغ جراحی
• وسایل و لوازم مامایی مانند جک جنین کش، جک مامایی، قلاب کشویی و طناب مامایی
• سوند های ادراری گاوی و گوسفندی
• وسایل درمان پستان دام مانند تیغه مخفی، سوند باز کننده سرتیت
• انواع دهان باز کن های چوبی و فلزی

اصول بهداشتی نگهداری از دام

همان طور که گفته شد، یکی از موارد مهم در زمینه نگهداری دام، آشنایی و رعایت اصول بهداشتی نگهداری از دام است. از فاکتور های کلیدی و مهم برای انجام اقدامات بهداشتی، استفاده از راهکار های مختلف ضدعفونی کردن دامداری است که به وسیله آن ها، عوامل بیماری زا مانند باکتری، ویروس یا انگل از بین رفته و سلامت دام تضمین خواهد شد. به طور کلی، روش های ضدعفونی کردن دامداری و دام شامل دو بخش زیر می باشد:

• ضدعفونی فیزیکی که در آن، با استفاده از تشعشعات قوی نور خورشید، تمامی بیماری های واگیردار و عفونی از بین خواهند رفت. برای انجام این کار، می توان محل نگهداری دام و پنجره ها را شفاف و نورگیر ساخت، تا نور به راحتی عبور کند.
• ضدعفونی شیمیایی که در آن، از مواد شیمیایی ساخته شده انسان مانند آب آهک، فرمالین، مایکوجرم و وایتکس استفاده می شود.

اقدامات لازم برای ضدعفونی دامداری و دام

برخی از اقدامات انجام شده به منظور بهداشت و ضدعفونی کردن جایگاه دام و دامداری، شامل موارد زیر می باشند:

استحمام دام

لازم است در زمان استحمام دام، موارد زیر رعایت گردد:

• برای این کار از افراد مجرب و کار بلد استفاده شود.
• مواد شوینده را با مقدار کمی آب حل کرده و سپس، آب بیشتری به داخل حوضچه ریخته شود.
• هرگز مواد شوینده را با هم مخلوط نکنید.
• لازم است در زمان استحمام، به سلامت دام نیز توجه شود.
• از استحمام دام های ضعیف، تشنه، آبستن و غیره خودداری کنید.
• به دام های تشنه قبل از استحمام آب فراوان بدهید.
• لازم است قبل از استحمام، پشم دام ها کوتاه باشد.
• برای استحمام، درجه آب را متعادل نمایید.
• بهتر است زمان استحمام با زمان فعالیت انگل ها یکی باشد.
• هرگز دام را پس از استحمام در زیر نور آفتاب قرار ندهید و آب کافی در اختیارشان بگذارید.
• همزمان با استحمام دام، جایگاه دام را نیز سمپاشی و ضدعفونی نمایید.

بهداشت کارمندان و پرسنل دامداری

یکی از اقدامات مهم برای ضدعفونی کردن جایگاه دام و دامداری، ضدعفونی و رعایت بهداشت کارکنان و پرسنل دامداری است. برخی از این اقدامات، شامل موارد زیر می باشد:

• امکان شستشوی راحت با استفاده از امکانات و تجهیزات
• شستن دست ها قبل و بعد از دوشیدن حیوان
• استفاده از دستکش های پلاستیکی هنگام تماس با حیوان تازه متولد شده
• استفاده از دستکش هنگام تمیز کردن آغل
• شستشوی لباس های کارگران با مواد شوینده و سفید کننده

استفاده از تجهیزات شخصی

از دیگر موارد مهم در زمینه اصول بهداشتی نگهداری دام، استفاده کارکنان و پرسنل دامداری از وسایل و تجهیزات شخصی می باشد. این امر، شامل برخی اقدامات زیر است:

• لازم است در زمان تردد در مناطق آلوده، از قرار گرفتن در معرض بیماری ها آگاه باشید.
• لازم است از دستکش و چکمه قابل شستشو یا یکبار مصرف استفاده کنید.
• توصیه می شود امکانات رختشویی برای کارگران فراهم بوده تا در صورت لزوم، لباس تمیز در دسترس آن ها باشد.
• بهتر است تمامی پرسنل که مسئول ضدعفونی کردن هستند، از تجهیزات محافظ استاندارد استفاده کنند. این تجهیزات، شامل لباس غیر قابل نفوذ، دستکش و چکمه، کلاه های محافظ و ماسک است که به عنوان یک سد، برای محافظت کاربر در مقابل خطرات بیولوژیکی و شیمیایی کاربرد دارد.

نحوه تردد در دامداری

موارد مهم در زمینه چگونگی تردد در دامداری و محل رفت و آمد دام نیز شامل موارد زیر است:

• دور نگه داشتن وسایل نقلیه بازدید کنندگان یا نیرو های خدماتی، از مسیر کامیون های حمل خوراک و کود
• دور کردن وسایل نقلیه بازدید کنندگان از مناطق مخصوص دام
• ساخت جایگاه دام دور از جاده، انبار و مناطق مسکونی
• استفاده از کامیون های تمیز و ایمن برای حمل دام، به منظور جلوگیری از ابتلا به بیماری
• ضدعفونی کردن قسمت داخلی و بیرونی لاستیک کامیون حمل دام، برای جلوگیری از انتقال بیماری به دیگران

نحوه نگهداری خوراک و مدیریت انبار

نگهداری از خوراک و علوفه دام و مدیریت بهینه انبار نیز از موارد مهم در زمینه اصول بهداشتی نگهداری دام بوده که برخی از اقدامات لازم برای انجام آن، شامل موارد زیر می باشد:

• استفاده از روش های بهینه و درست برای برداشت و نگهداری انواع خوراک
• اطمینان از عدم دسترسی سایر حیوانات مانند پرندگان، سگ، گربه و غیره به خوراک و علوفه دام
• استفاده از سطل های فلزی برای خوراک دهی به صورت عمودی
• نگهداری علوفه و مواد خوراکی در کف انبار با پالت
• اطمینان از عدم نفوذ آب به به مناطق ذخیره سازی و انبار
• محافظت از مناطق ذخیره سازی خوراک دام از لاشه حیوانات و کود دامی
• تمیز کردن سطوح از خوراک اضافی که در ظرف 24 ساعت خورده نشده اند.