آشنایی با مهمترین واکسن های دامی و برنامه واکسیناسیون دام

یکی از مسائل مهم در فرآیند نگهداری دام، واکسیناسیون آن ها بوده که با توجه به شیوع انواع بیماری های دام در کشور، از اهمیت فراوانی نیز برخوردار است. تزریق واکسن دامی نیز مانند تزریق مهمترین واکسن های طیور، بر اساس برنامه واکسیناسیون صورت گرفته و از جمله موارد بسیار ضروری در بهبود وضعیت سلامت دام و کاهش آسیب و خطرات احتمالی به صنعت دامپروری می باشد.

بنابراین لازم است تمامی مراحل انجام این کار، تحت نظر دامپزشک صورت گرفته تا نتیجه مطلوب حاصل شود. در این مطلب، شما را با اهمیت انجام واکسیناسیون دام، انواع واکسن دامی، برنامه استاندارد واکسیناسیون و بسیاری موارد دیگر در این زمینه آشنا خواهیم کرد.

اهمیت واکسیناسیون دام

همان طور که گفته شد، تزریق واکسن دامی بر اساس برنامه واکسیناسیون استاندارد، علاوه بر بهبود سلامت دام، به افزایش بهره وری در صنعت دامپروری نیز کمک خواهد کرد. امروزه واکسیناسیون دام، یکی از اصول بهداشتی نگهداری دام و از شاخصه های اصلی در دامپروری نوین است که هدف از آن، ارتقای سلامت، رفاه و افزایش بهره وری دام، حفظ سلامت عمومی و تضمین امنیت غذایی می باشد. علاوه بر این، انجام این کار دارای مزایا و فواید دیگری نیز بوده که در ادامه، به برخی از آن ها اشاره می کنیم:

• پیشگیری از بیماری: انجام واکسیناسیون و تزریق واکسن دامی، موجب جلوگیری از توسعه و گسترش بیماری در بین جامعه دامی شده و با ایمن سازی حیوانات در مقابل پاتوژن های رایج، شدت بیماری را نیز کاهش می دهد. به این ترتیب، منجر به سلامت حیوانات و بهبود سلامت تمامی گله خواهد شد.
• مزایای اقتصادی: از آن جایی که شیوع بیماری عواقب اقتصادی فراوانی مانند کاهش بهره وری، کاهش ارزش بازار دام، افزایش هزینه های دامپزشکی و غیره برای دامپروران دارد، انجام واکسیناسیون و تزریق انواع واکسن دامی، با پیشگیری از شیوع بیماری و حفظ بهره وری دام، موجب کاهش این نوع خسارات خواهد شد.
• امنیت غذایی: انجام واکسیناسیون و تزریق واکسن دامی، با کاهش خطر بیماری های دامی منتقل شونده از راه غذا یا آب به انسان، موجب ایجاد امنیت غذایی شده و همچنین در زمان بروز این نوع بیماری ها نیز به کنترل آن کمک خواهد کرد.
• بهداشت عمومی: از آن جایی که بیماری های مشترک بین دام و انسان، پیامد هایی برای سلامت عمومی دارد، انجام واکسیناسیون، با کاهش انتقال پاتوژن های مشترک، به حفظ سلامت نیز کمک فراوانی خواهد کرد. انجام این کار به خصوص در مناطقی مانند روستا ها، که افراد در ارتباط مستقیم با دام هستند، بسیار با اهمیت می باشد.

فاکتور های مهم در واکسیناسیون دام

به طور کلی، انجام واکسیناسیون و تزریق واکسن دامی، نیازمند بررسی برخی فاکتور ها و مشخصات بوده که دقت در هر کدام از آن ها، به منظور اطمینان از اثر بخشی لازم، ضروری و مهم می باشد. برخی از این فاکتور ها شامل موارد زیر می باشند:

انتخاب واکسن

اولین فاکتور در انجام واکسیناسیون، انتخاب نوع واکسن است که بر اساس ارزیابی بیماری و تجزیه و تحلیل خطرات موجود انجام می شود. دقت به مواردی مانند شیوع بیماری های خاص، تاثیر واکسن، ایمنی و مقرون به صرفه بودن، در زمان انتخاب واکسن بسیار مهم می باشد.

برنامه واکسیناسیون دام

دومین مورد، دقت در برنامه واکسیناسیون استاندارد است که در آن، زمان، دوز و دفعات تجویز واکسن برای هر بیماری تعیین شده است. برنامه واکسیناسیون دام، شامل فاکتور هایی مانند سن، وضعیت سلامتی دام، میزان شیوع بیماری، ویژگی های واکسن دامی و غیره می باشد.

نگهداری و انتقال واکسن

از دیگر موارد مهم برای انجام واکسیناسیون، نحوه نگهداری و انتقال واکسن است. لازم است واکسن ها، در دمای مناسب نگهداری شده و از نور، گرما و آلودگی دور نگه داشته شوند. استفاده از یک زنجیره سرد نیز دوام و ماندگاری واکسن دامی را از تولید تا تجویز، تضمین خواهد کرد.

معرفی انواع واکسن های دام

بیماری های شایع دام بسیار زیاد هستند، در نتیجه آشنایی با این بیماری ها و واکسن هایی که از این بیماری ها در دام جلوگیری کند اهمیت زیادی دارد. بنابراین بیایید کمی با برخی از مهم ترین انواع واکسن دامی آشنا شویم.

واکسن علفی یا آنتروتوکسمی

آنتروتوکسمی یکی از بیماری های شایع در بین دام بوده که توسط یک باکتری ایجاد می شود. این باکتری، در تعداد کم در دستگاه گوارش دام به وجود آمده و اغلب در روده های بزرگ و کوچک دام ها به شکل ساکن یافت می شود. از جمله تغییرات ایجاد شده در دام که نشان دهنده ابتلای دام به این بیماری می باشد، افزایش مقدار غلات، مکمل پروتئین و یا علفی است که دام می خورد.

زمانی که مقادیر زیادی از این مواد غذایی به روده برسد، سموم باکتریایی بسیار قوی ترشح شده که به روده و بافت های مجاور آسیب می رساند. در نتیجه، موجب تلفات و مرگ و میر دام ها می شود. استفاده از واکسن علفی، یکی از واکسن های بسیار مهم و ضروری در جلوگیری از ابتلای دام به این نوع بیماری می باشد.

واکسن تب برفکی

این واکسن نیز یکی دیگر از انواع واکسن دامی است که در پیشگیری از ابتلای دام به بیماری تب برفکی بسیار موثر است. این بیماری، یک بیماری ویروسی واگیردار است که انواع مختلف دام را تحت تاثیر خود قرار داده و در صورت ابتلای دام، هیچ راه درمانی برای آن وجود نخواهد داشت.

از این رو، بهترین راهکار برای مقابله با بیماری تب برفکی، پیشگیری و واکسینه کردن دام با استفاده از واکسن تب برفکی است. سن تزریق واکسن تب برفکی، از 4 ماهگی به بالا بوده و تزریقات بعدی، هر 4 تا 6 ماه انجام خواهد شد. لازم است بدانید تزریق واکسن تب برفکی، نباید با سایر واکسن های دامی به صورت همزمان انجام شود.

واکسن سیاه زخم

از دیگر موارد مهم در انواع واکسن دامی، واکسن سیاه زخم است که خطر مرگ در این بیماری، نسبت به بیماری های دیگر بسیار بیشتر می باشد. سیاه زخم، اغلب از طریق تماس با حیوان آلوده یا محصولات حیوانی آلوده به این بیماری ایجاد شده که علائم ابتلا به آن، به شکل سیاه زخم پوستی، گوارشی یا استنشاقی می باشد. با توجه به قابلیت انتقال بیماری سیاه زخم از دام به انسان، انجام واکسیناسیون و تزریق واکسن دامی سیاه زخم، امری مهم و ضروری می باشد.

واکسن آبله

از دیگر موارد مهم در زمینه واکسن دامی، واکسن آبله است که در صورت ابتلای دام به آن، عواقب اقتصادی فراوانی در پی دارد. این بیماری به صورت ضایعات پوستی و جوش های کوچک شروع شده و پس از گسترش یافتن، ترشحات چرک مانندی ایجاد می کند.

انتقال آبله از طریق هوا و تنفس در سایر دام ها نیز انجام شده که انتشار آن در یک گله، می تواند تا 75 درصد از آن ها را مبتلا کند. بر این اساس و با توجه به میزان خسارات در یک دامداری، تزریق واکسن آبله یکی از موارد بسیار مهم و ضروری می باشد.

واکسن بروسلوز یا تب مالت

این واکسن نیز از انواع مختلف واکسن دامی بوده که تزریق آن، بهترین راه مقابله با این نوع بیماری در دام است. واکسن بروسلوز دارای چندین نوع است که در دام هایی با سنین مختلف، متفاوت می باشد. بیماری بروسلوز یک بیماری تولید مثلی است که در صورت شیوع، می تواند همه نژاد های دام را درگیر کند. وجود این بیماری در گله دام، موجب کاهش درصد بره زایی و بسیاری خسارات مالی دیگر خواهد شد.

واکسن شاربن

این واکسن نیز یکی دیگر از واکسن های دامی ضروری است که از هاگ های زنده و غیر عامل بیماری باکتری تشکیل شده است. استفاده از این نوع واکسن ارزان و مقرون به صرفه، به صورت گسترده و توسط دامپزشکان در اختیار دامداران قرار گرفته و دستور تزریق آن برای تمامی دام ها، با توجه به کوچک یا بزرگی هر کدام و به صورت زیر جلدی انجام می شود. زمان استفاده از این واکسن، هر سال یک بار و از سن 3 ماهگی به بالا بوده و زمان واکسیناسیون نیز، از 15 اسفند هر سال تا پایان خرداد سال بعد می باشد.

واکسن طاعون

یکی دیگر از انواع واکسن دامی که استفاده از آن از موارد بسیار مهم و ضروری در زمینه واکسیناسیون دام است، واکسن طاعون می باشد. این بیماری فرامرزی، موجب خسارات بسیار فراوان مالی به معیشت دامداران شده و امنیت غذایی را نیز تهدید می کند. با توجه به شرایط کنونی کشور و قیمت دام و محصولات دامی، لازم است برای مصونیت دام از این بیماری سخت، تزریق واکسن طاعون طبق برنامه واکسیناسیون سراسری دام انجام شود.

نکات مهم در زمینه واکسیناسیون دام

لازم است به منظور انجام درست و اصولی واکسیناسیون، به نکات و موارد مهمی قبل از تزریق واکسن توجه شود. این نکات عبارتند از:

• انجام تزریق واکسن به صورت زیر جلدی یا زیر پوستی، به دلیل درد کمتر و عدم آسیب به ماهیچه ها
• ضد عفونی کردن سر سوزن قبل از تزریق واکسن
• دقت در انتخاب بهترین نقطه از بدن دام برای تزریق واکسن
• نگهداری از واکسن و سرنگ در خارج از محیط دامداری